خشوُنت نوع لارئ ( _{دویغوسال، اقتصادی، فیزیکی، جینسی خشونت})

خشونت اوْلاراق  قبول ائدیلَن رفتارلار ، جوامعین قوُروُلوُشلارئ خصوصیت لرینه گؤره ، یعنی جامعه نین فرهنگی قورولوشو ، اجتماعی اولاراق قبول گؤرن دَیَر موحاکیمه لری ( ارزشی قضاوت لری ) ایله یاخئندان مورتَبیط دیر . بو سبب لَه آراشدئرماجئ لار دا فرقلی خشونت نوع لارئندان سؤز ائتمکده دیرلر (حالئجئ 2007)                             

اِریک فروم ، خشونتی اؤز ایچینده دؤرده آیئرماکدادئر : اوْیوُنجو خشونت : یئخئمئ هدف لَمَه یَن ، نیفرت و یئخئجئ لئک لا گۆدۆلَنمه یَن ، هنرلرینی سَرگیلَمه چاباسئیلا اوُیغونلانان نوع دور .بو نوع دا یوخ ائتمه آرزوسو اوْلماماخدادئر.                                     

واکنِشی خشونت ؛ انسانئن اؤزۆنۆن یا دا باشقاسئنئن " یاشامئنئ ، اؤزگۆرلۆیۆنۆ (آزادلئقئنئ) ، اوْنوُروُنو و مالئنئ قوْروماق اوچون باش ووردوغو بیر خشونت نوعو اولاراق قارشئمئزا چئخماقدا و تهدید ائدیلمَه دوُیغوُسوندان ، یعنی " قورخودان" قایناقلانماقدادئر ، بیر حمله قاشئ سئندا اؤزونو قوروماق اوچون ، احتیاج لارئنئ قارشئلامادا قاباغئنا چئخان موانعی یوْخ ائتمک اۆچۆن ، قئسقانجلئق دان ( حسادت دَن ) اؤتَری ، آلدادئلدئغئ دۆش قئرئقلئغئنا اوُغرادئلدئغئ اۆچۆن یا دا بیر سببدن اؤتَری باشقاسئندان اؤج (انتقام) آلماق مقصدیله گؤرسَدیلَن خشونت نوع لارئنئن هاموسو " واکنشی خشونت " ایچینده یئر آلماقدادئر .                                                                   

تارازلالئجئ خشونت ، دیگر نوع لاردان فرقلی اولاراق پاتولوژیک ( خسته لیق لی ) بیر خشونت جۆرۆدۆر . بو نوع ، واکنشی خشونت کیمی ، یاشامئن خیدمَتیندَه دَییلدی ؛ یاشامئن یئرینه قوْنان پاتولوژیک بیر اُلگو ( فاکت) دور . بو نوعون کؤکو گۆج سۆزلۆقده یاتماقدادئر.گۆج سۆزلۆیه قارشئ تارازلایئجئ بیر خشونت اولان بو نوعون تَمَلینده " یاراتمایان انسان یوخ ائدَر " منطیقی یاتماقدادئر . بو جۆر خشونت ، فردین " گوج سوزلویو " گیزلَمه یَه یا دا تلافی ائتمه یَه  یؤنَلیک بیر حرکت اولاراق اوْرتایا چئخماقدادئر . بو سایه ده فرد اؤزونو یادسئدئغئنئ دوشوندویو یاشامدان اؤج ( انتقام) آلدئغئنئ حیس ائدر .            اِریک فروم آ گؤره ، " قانا سوُزموُش لوُق " دا بیر خشونت نوعودور و بو خشونت نوعوندا فرد " قان آخدئراراق اؤزونو جانلئ ، گۆجلۆ ، تای سئز و باشقالارئندان اۆستۆن ( برتر) اولاراق گؤرمکده دیر .(Er 2006) .

خشونت نوع لارئنا قادئن لار باخئمئندان باخئلدئغئندا ایسه قادئن لارا اِعمال اولان ( اویغولانان) خشونتین داها چوخ فردی روابط سَوییه سینده رِآللاشدئغئ گؤرولمکده دیر . فیزیکی ، جینسی ، سؤزِل ، اِکونومیک ، پسیکولوژیک خشونت قادئنا اعمال اولان فردی خشونت انواع سئنئ تشکیل ائتمکده دیر . فردی اولاراق رِآللاشماسئنا رَغماً ، باتئ جوامعینده گؤرولمَه یَن تؤره و ناموس جنایت لری ، ائرقچئ خشونت ایله عمومی مَقامات طرفیندن سیستِماتیک شکیلده اعمال اولان خشونت ایسه اجتماعی و قورومسال خشونت ایچینده قیمت لَندیریلمه سی لازئم اولان خشونت نوع لارئ دئر .

قادئنا یؤنَلیک خشونت سؤز موضوسو اولدوغوندا ، مثلاً تؤره و ناموس جنایت لری ، مشخص فورماسئیلا بیر باخئمدان فردی خشونت نوعونون خصوصیت لری نی گؤسترمکده ، دیگر باخئمدان اجتماعی قورولوشدان قایناقلئ قورومساللاشمئش روابط سوییه سینده ( نهادینه اولموش روابط سطحینده ) گرچک لَشدیریلمه سی سببیلَه  قورومسال خشونت کاتِگوری سی ایچینده قیمت لندیره بیلمکده دیر . بنزر شکیلده عائیله ایچینده کی خشونتین فردی خشونت کاتِگوری سینده یئر آلماسئ گؤزلَنیرکَن ، دیگر طرفدن عائیله نین اجتماعی ـ سیاسی نیظام ایچینده تَمَل ( اساسی ) بیر قوروم اولماسئ سببیله قورومسال ماهیت لی خشونت کاتِگوری سی ایچینده یئر آلابیلمکده دیر .

Buvinc ، قادئن لارا یؤنَلیک خشونت حرکت لرینی ائو ایچینده ، جامعه ایچینده و دولتین اعمال ائتدیی خشونت شکلینده اوچ آیرئ باشلئقدا صئنئف لاندئرئلماقدادئر . بونا گؤره سؤز قونوسو خشونت انواع سئ بو عنصر لارئ احاطه ائتمکده دیر

A ) ائو ایچی خشونت : یومروقلاما ، بام گوم وورما ، قئز اوشاق لارئنئن جینسی تعجیزه معروض قالماسئ ، ائولیلیک ایچی تجاوز ، قادئنئن اورَمه ( تناسُلی ) اُرگانئ نئن صدمه گؤرمه سی ، ایشی اولمایان پارتِنِر لرین اِعمال ائتدیی خشونت ، ائو ایچینده قارشئلاشئلان فیزیکی ، جینسی و پسیکولوژیک خشونت .

B ) جامعه ایچی خشونت : تجاووُز ، جینسی تعجیز ، ایش یئرینده و تحصیل قوروم لارئندا و یا باشقا یئر لرده جینسی حمله و گؤزداغئ ( اِرعاب) ، قادئن ساتما و فاحیشه لییَه مجبور ائتمه دَه  داخیل  گِنِل توپلوم ایچینده قارشئلاشان فیزیکی ، جینسی و پسیکولوژیک خشونت لر

C ) دولتین / ایالتین اِعمال ائتدیغی خشونت : دولت طرفیندن گرچکلَشدیریلَن فیزیکی ، جینسی ، روانی خشونت ( حالئجئ 2007 ) بو آراشدئرما شمولوندا قادئن لارئن عائیله ایچینده یاشادئقلارئ خشونت نوع لارئ اولان فیزیکی خشونت ، دویغوسال خشونت ، اِکونومیک خشونت و جینسی خشونت آنلایئشلارئنا ( مفاهیمه ) توخونماق لازئم دئر .

فیزیکی خشونت

فیزیکی خشونت ، قابا ( رَحم سیز ) قووّتین قورخودما ، سیندیرمه و تحریم وسیله سی اولاراق استعمال اولماقدادئر . فیزیکی خشونت ایتَه لَمَه ، سیلّه وورما ، دیشله مه ، بوغمایا چالئشماق ، تَپیه لَمه ، یومروقلاما ، اشیا آتما ، فیزیکی گوج استفاده ائده رَک ائودن چئخارتماسئنا و یا ائوه گیرمه سینه مانع اولاراق ، پئچاق و یا سیلاح کیمی آلت لرنَن تهدید ائتمک ، شیکنجه ائتمک کیمی فیزیکی گوجون استفاده اولوندوغو وضعیت لری قاپساماخدادئر ( چتین اِر 2006 ) .

فیزیکی خشونت ؛ عائیله ایچی خشونتین اَن چوخ اولاراق اعمال اولان شکیل لریندن بیری دیر .فیزیکی اینجینمه و خسته لیغه سبب اواماق یا دا بونلارئن اولماسئنا چالئشماق ، سئخجا توتماق ، قولونو بوکمک ، ساچئنئ چکمک ، بیر شئی لَه وورماق ، اوزه کَذاپ دؤکمک ریا، خسته یارالئ و یا حامیله ایکن گرک لی یاردئمئ موضاییقه ائتمک  ( اَسیرگَمَک ) ، ساغلئک لئغئ اوچون لازئم اولان قایناق لارا یِئتیشمه سینه مانع اولماق ( داوا ، طبی باخئم ، ویلچر ، یییَه جَک ، ایچَه جَک ، یوخو ، هیژیِنیک مادده لردن محروم بئراخما ) الکل یا دا ماده ( داوا ، نارکوتیک ، و ب ) استعمال ائتمه یَه مجبور ائتمک فیزیکی خشونت قاپسامئندا گیرمکده دیر ( آلتون 2006 ) .

دویغوسال خشونت

دویغوسال خشونت ، دویغولارئن و دویغوسال احتیاج لارئن  ، خشونت تعریفینده سایئلان هدف لرله  قارشئ طرفه باسقئ اعمال ائده بیلمک اوچون توتارلئ بیر شکیلده استثمار ائدیلمه سی ، بیر تحریم و تهدید وسیله سی اولاراق استعمال اولونماسئ دئر . مثلاً سئوگی ، شفقت و دًستًک کیمی دویغوسال احتیاج لارئن اِهمال ائدیلمه سی ، قادئن آرخاداش لارئ و عائیله افرادئ آراسئندا داوام لئ آشاغئلامایئ و کیچیک دوشورَن رفتارلاردا اولماغئ شامیل اولار ( ائشئل اوغلو 2006) .

داوام لئ تنقید ائتمه ، قئس قانجلئق ( حسادت) ، رد ائتمه کیمی حرکت لرین یئر آلدئغئ خشونت نوعودور . بیر باشقا ایفاده ایله دویغوسال خشونت آداما باغئرما ، باشقالارئ یانئندا کیچیک دوشورمه ، غرورونو اینجیتمه ، فیزیکی خشونت اعمال ائتمک لَه تهدید ائتمه اؤزگورلویونو ( آزادلئقئنئ) محدودلاما ، یاساقلاما ، یاخئنلارئیلا گؤروشمه سینی و رابیطه سینی یاساقلاما ( قاداغان ائتمه ) ، ایسته دیگی کیمی گئیینمه آزادلئغئنئ محدودلاما و ب فیزیکی باسقئ اولمادان اعمال اولان و روح یاغلئغئ نئ موختَل ائدن حرکت لرینین بوتونودور ( کارا تاش 2006) .

اِکونومیک خشونت

اکونومیک خشونت ، اکونومیک قایناقلارئن و پولون ، قادئن اوزرینده بیر تحریم ، تهدید و کنترول وسیله سی اولاراق منظم بیر شکیلده استفاده اولونماسئدئر . اکونومیک خشونتین وارلئغئنا اشاره ائدن بعضی رفتارلار ؛ قادئنئن ایشلَمَه سینه مانع اولماق ، عائیله نین اکونومیک احتیاج لارئنئ قارشئلاماماق ، فادئنئن ایش یاشانتئ سئندا ، چیشرفته یاردئمجئ اولا بیله جَک فورصت لری دَیَرلَندیرمه سینه مانع اولماق ، چوخ آز خرجلیق وئریپ بونونلا گؤرمه سی مومکون اولمایان شئی لر ایستمک  و تَحَقّوق تاپمادئغئندا  اولای چئخاردما ، ایشلمه سینی رد ائدیپ قادئنئن گلیرینی خرج لَمَک  ، ائوی زامان زامان ترک ائده رَک خرج لر لَه هئچ ایشی اولماماق کیمی شکیل لرده اورتایا چئخماقدادئر .

جینسی خشونت

جینسی خشونت ؛ جینسی تمایولاتئن بیر تهدید ، سیندیرمه و کنترل ائتمه وسیله سی اولاراق استفاده اولونماسئ دئر . جینسی خشونت ین وارلئغئنا ایشاره ائدن بعضی رفتار لار بونلاردئر : آداما جینسی بیر اشیائیمیش کیمی رفتار ائتمک ، ایفراطی قئسقانجلئق و شوبهه جیلیک گؤرستمک ، جینسِل لیغی بیر جزالاندئرما یؤنتمی اولاراق استعمال ائتمک ، آچئقجا قارشئ جینسه علاقه گؤرسَتمَک ، قابا ( رحم سیز ) قووّت استفاده ائده رَک  جینسی رابیطه یه مجبور ائتمک ، دویغوسال باسقئ استفاده ائده رک جینسی رابیطه یه مجبور ائتمک ، تجاوز ائتمک ، ایستَنمه یَن جینسی پوزیسیون لارا مجبور ائتمک ، فحشایا مجبور ائتمه شکلینده سئرالانا بیلمکده دیر ( çiftçi 2007) .

جینسی خشونتین گؤزلَندییغی موقعیت لرده فیزیکی خشونت ، سؤزِل ، و دویغوسال خشونت ده واردئر . عائیله آراشدئرما قورومونون وئریلرینه گؤره فیزیکی خشونت نتیجه سینده بدن لری نین موختلیف بؤلگه لرینده گؤوَرمه و چوروک لر ، قئرئق لار ، یارئلمالار ، آغئز و بوروندان قان گلمه سی ، و بدنده قالئجئ  صدمه لر میدانا گلمه سی ( بل دیسکی ، قالئجئ یارا ایزلری) چوخ راست لانان وضعیت لر دیر .