اقتصادی وضعیت و جورم

یوخسول لوق جورم اوزرینده مستقیم یا غیر مستقیم تاثیر ائدر . قارنئ آج اولان بیر آدامئن چالئشما مِیلی یوخارئ دئر . یوخسول لوق و ضرورت انسان لارئن پیس مسکن شرائیطی و بوجور ایقامت بؤلگه لرینه سئغئنمئش ( پناه گتیرمیش) اولان موجریم لرلَه دائیمی تماس ائتمه لرینه سبب اولور.                                                                                                                                      

آیرئجا اوشاق موجریم لرین ائتدیک لری پیس حرکت لری تقلید ائتمه ایمکانئ نئ تاپمالارئنا ، آنا و بابانئن عینی زاماندا ایشه مجبور اولمالارئ سبب یندن ده اوشاق ایله یاخین علاقه قورمامالارئ جورمه سارئ چکیلمه یَه سبب اولا بیلَر .                                          

عمومیت لَه اقتصادی وضعیت لری یاخچئ اولمایان لارئن داها چوخ جورم ایشله دیینه دائیر بیر اؤن قبول وار . فرق لی یؤلگه لرده و اؤلکه لرده آپارئلان آراشدئرمالار نتیجه سینده بو گؤروشو تصدیق لَیَن و یالان لایان نتیجه لر اَلدَه ائدیلمیشدیر .                            

بونونلا بیرلیکده ، آمارلار افرادئن یادا عائیله لرین اقتصادی وضعیت لری حقّینده کامیل معلومات وئرمکدن اوزاقدئر . مثلاً دَولت لی طبقه نین ایشله دیی جورم لر ( آغ یاخا جورم لر ) ، عمومیت لَه آمارلاردا اشتراک ائتمیردی 1 گلیری چوخ موجریم لر ، توتولما و محکوم اولما احتمال لارئنئ آزالتماق اوزره ، جورم لرینی پلانلامایا ، یاخچئ وکیل توتمایا و روشوَه یَه ، داها چوخ پول خرجلَمَه میلینده دیر لر . چونکو اونلار اوچون موتقبیل اولدوقلارئ بو خرج لر ، زیندان جزاسئ آلدئقلارئ زامان قرشئلاجاق لارئ خرجه نیسبت داها آزدئر . بونونلا بیلیکده گلیری آز موجریم لر بو ایمکان لارا صاحیب اولمادئق لارئ اوچون و پول جزاسئ اؤده یَه بیلمه دیک لری اوچون زیندان جزاسئنئ قبول ائتمه یَه قاتلانئر لار . اونلارئن زیندان دا گئچیره جَخ لری زامانئن خرجی ، پول جزاسئ نئن دَیَرینَه گؤره داها آزدئر . دَولَت لی موجریم لر پول جزاسئ اؤده یَرَک ده زیندان جزاسئندان خلاص و بئله جه بو موجریم لر محکوم آمارلارئندا یئر آلماماخدادئرلار   .                      

بونونلا برابر ، یوخسول قیسیم ، حیاط شرایئطئ یاخچئ اولمایان و جورم تشکیل ائدن حیات طرزیله داوام لئ تماس حالئندا اولان بؤلگه لرده یاشایئر .  ایش سیزلیک ، کاسئبلئق و گلیر داغئمئ پروبلم لری نین ، عدالت سیزلیغین ، نیژادی تبعیضین ( ائرق آیرئ ـسئچکیلیی ) جورمو آزدئراجاغئ تِزی 1960 جئ ایل لرده کلمبیا یونیورسیته سی سوسیولوق لارئن ریچارد کلووارد و لوید اهلین ( کِنِدی ، جانسون و کارتر آدلئ آ.ب. ش باشچئ لارئنئن مصلحت چی سی ایدی ) طرفیندن قووّت له گوندمه گتیریلمیشدی . خصوصاً ایش سیز گنج لرین جورمه دؤنمه سی سوسیولوق لارا گؤره بیر اجتماعی تنقید فورمو ایدی                    .                                                                     

آ.ب.ش وطن داش لارا یوخارئ دوغرو  اجتماعی موبیلیته وعد ائدیردی ، آما خصوصاً گنج لر اعتیراض ائدیردیلر ، جامعه نین یوخارئیا سارئ سوسیوـاکونومیک  موبیلیته ساغلامادئغئنئ تاکید ائدیردیلر . بو عِلم انسان لارئنئن دوشونجه سینه  گؤره ، اگر جورم ایشلَمَه برابر سیزلییَه راسیونال بیر عصیان ایسه ، دؤلت سوسیال خیدمت لر وئره رَک ، ریفاه پروقرام لارئ ، مصلحت خیدمت لری ، ایش باجارئغئ ( مهارت ) اینکیشاف ائتدیرَن پروقرام لار و تحصیل طرح لری ایله و گلیر و ثروت داغئمئنئ دَییشدیرَرَک ، جورمو قاباقلایا (قباغئنئ الا ) بیلیردی. یعنی چاره سی ( حلّ یولو ) جورمو ایشله یَنی حبس ائتمک و ایچری تئخماق دَییلدی .                                                  

بو تئز چَرچَوَسینده پلیس فعالیت لری نین جورمه یالنئز حادثه دَن سونرا موداخیله ائتدیی ، حال بوکی اجتماعی کؤک لو پروبلم لرین بؤیوک مِقیاس دا (دیامترده) پلیسی (دِدِکتیو) حادیثه لر اولمادئغئ وورغولانئردئ (تاکید اولونوردو) رفاه دولت ینین اصل وظیفه سی جورمون قاباغئنئ آلماق دئر . آنجاق 1960ـجئ ایل لرده ائدیلَن تجروبی موشاهیده لر ترس معلومات لار دا سَرگیله ییردی  .                             

جورم لرین سایئ 1960ـجئ ایل لرده اصلینده یوزده 43 آزالمئشدئ قالدئ کی اَلده کی آمارلارا گؤره 1929 سونراسئنداکئ بؤیوک دِپراسیون دا دا جورم آمارلارئ اهمیت لی اؤلچوده دارالما سَرگیلَمیشدی . بونا باخمایاراق 2008ـجی ایلده ، نیویورک تایمز باراک اوبامایا اقتصادی بؤحرانئن داها چوخ جورم و شبکه چئخاراجاغئنئ ، بونون دا ان چوخ شَهَر بؤلگه لرینده شَهَر ایچینده مسکون گنج لر آراسئندا رِآللاشاجاغئنئ و در حال تدبیر پروقراملارئ اینکیشاف ائتدیرمه سینی سؤیله ییردی . آنجاق حیات سورپریزلر لَه دولودور .                              

2099ـجو ایلین ایلک آلتئ آی سونوندا اف.بی.آی طرفیندن یئغئلان بوتون اوصولو ایچه رَن جنایت آمارلارئندا یوزده 10 ، آغئر جورم یوزده 4.4 مولکه قارشئ جورم ایسه یوزده 6 و اتومبیل اوغورلوغو ایسه یوزده 6.1 دارالئردئ . عمومی ایش سیزلیک یوزده 10.2 سَوییّه سینه چئخئب آشاغئیا یئنمه یَه باشلایارکَن ده ، ایش سیزلیین یوزده 12.3 اولدوغو کالیفرنیا ایالتینده ، لوس آنجلس تایمز قَزِئِتی آراشدئرماسئنا گؤره 2009ـ جو ایلین بوتونونده جرائیم یوزده 25 آزالمئشدئ        .                                                                              

ماراقلئ دئر کی ، 1977 ایلا 2008 آراسئندا ایسه جورم سایئلارئ گوجلو بیر رَوَند لَه یئنَرکَن ، توقیف ائدیلَن و ایچری تئخئلان انسان سایئسئ 300 مین نفردن 1.6 میلیون نفره چئخمئشدئ و گَنَه ماراقلئ بیر شِکیلده ، 2008 ایلینده دورغونلوق ( ایقتیصادی بؤحران) باشلادئغئندا لوس آنجلس پلیسی رئیسی و نیویورک پلیس مسئولو شَهَرلرینین دورغونلوق سببی ایله جورم آرتئشئ یاشامایاجاغئنئ اورتایا آتمئشدئر . چونکو پلیسین آلدئغئ بعضی اؤنلم و تدبیرلر سایه سینده سون اون آلتی ایلده نیویورک دا جورم سایئ یوزده 77 آزالمئشدئ       .

2009 ایلینده نیویورک دا جنایت لر یوزده 19 دوشموش و بو 1963 ایلیندن بویانا ان آشاغئ حددَیدی .                                                         

2009 ایلینده لوس آنجلس ده ایسه جنایت یوزده 17 ، ائوه تجاووز و ائغورلوق یوزده 8 ، آغئر جورم لر یوزده 10 دوشموشدو .                               

بو شَهَرلرده بوگونکو تَمَل فلسفه 1960 ـ جئ ایل لرین نظریه سیندن چوخ فرق لی دیر . تطبیق اولونان پلیس یاناشماسئ قانون لارئن ایجراسئندا ایصرار ائتمه یَه دایانئر . بو سایه ده ده آنتی سوسیال رفتار قاباقلانئر ( قاباقئ آلئنئر ) دو وطن داش لارئن امنیتی ده ائدیلیر .                                                        

البته ،دورغونلوق ( اقتصادی بؤحران ) جورم نیسبت ینی ، فرق لی بیر موحیط ده آرتئرا بیلیردی ده ، اگر شهر پلیس لری ، دورغونلوق سببی ایله و مالی پروبلم لر سبب ایله آزالتسا موجریم لری ده بیر ـ بیر سربست بوراخماغا باشلاسا ، دورغونلوق ایله بیرلیکده جورمو آرتاردئ .