_{قئرئق شوشَه لَر ِتئوری سینین اُؤزو}

_{قئرئق شوشَه لَر تئوری سی نی}

ایلک اولاراق   Broken windows theoryJames Q Wilson

آدلئ ایکی آمریکالئ طَرَفیندَن 1982George helling

ایلین مارت آیئنداThe Atlantik Monthly آدلئ یایئن اُرگانئندا یایئنلادئخلارئ بیر مقالَدَه اُورتایا آتئلمئشدئر . یازارلار . تئوری نی بو اُؤزَتلَه آچئخلاماقدادئرلار :

بیر نِئچَه شوشَه سی قئرئق دؤکوک بیر بینا دوشونون، اگر شوشه لر زامانئندا تعمیر اِئدیلمَزسه ، بعضی اینسان لار باشقا شوشه لریدَه قئرماقدا بیر ساقئنجا گؤرمَیَجَخدیر. بو شکیلده داوام اِئتدیگی گؤرولدوگوندَه ، بینایا داها بؤیوک ضررلر وئرَجَک لر .سُونوندا بینا و بینانئن اولدوغو اُو کوچه ده دیگر بینالار ، بیر ویرانَیَه دؤنوشَرَک یاشانماز حالا گَلَجَک دیر. 

James Q Wilson وGeorge kelling  آدلئ تئوریسیَن لر ،قئرئق شوشه لر تئوری سی نی ABDلی سوچ پسیکولوگو  Philip Zimbardoنون 1969 دا یاپدئغئ بیر تجروبَدَن ایلهام آلاراخ اینکیشاف ائتمیشدیلر . Philip Zimbardoسوچ اُورانئنئن (نئرخئ نئن) یوخارئ اولدوغو ، یُوخسول Bronxو داها یوخارئ یاشام استانداردئنا صاحیب Paloaltoبؤلگَه لری نین حَرَسینَه بیر مدل Oldsmobile 1955بئراخدئ . آراچ لارئن پلاکئ یوخویدو.

 کاپوت لارئ آرالئخدئ و اُلوب بیتَن لَری گیزلی کامِراینان ایزلَدی لَر.

Bronxداکئ اتومبیل اوچ گون ایچینده باشدان آشاغئیا یاغمالاندئ(یَغمایا گیتدی).آما اُو بیریسینَه بیر هفتَه بُویوجا هیچ کیمسَه دُوخونمادئ .آردئندان zimbardo ایله ایکی اؤیرَنجیسی ،ساغلام قالان اُو بیری اتومبیلین یانئنا گیدَرَخ ،چَکیج لَه کَپَنَک شوشه سی نی قئردئ ، داها اول ضربه وورولموشدو کی ، چئورَدَکی انسان لار (دَولَت لی بَیازلار )دا بو ایشین ایچینه گیردی لر .بیر نئچَه دقیقه سونرا ، اُو اتومبیلدَه ایشلَنیلمَز حالا گَلدی .زیمباردو دِییر" دِئمَخ کی ایلک شوشه نین oقئرئلماسئنا  یادا چئورَنی کیرلَتن ایلک دیوار یازئسئنا گَرَک اجازه وئریلمییَه یوخسا کؤتو گِئدیشاتئن قاباغئنئ آلابیمَنیخ .

قئرئلان ایلک شوشه ایهمالا گَلمَز

تئوری ، اُؤنَم سیز کیمی گؤرونَن بیر اَسکیهلیغین وَقتیندَه موداخیلَه اِئدیلمَدیغی تقدیردَه ، بیر دومینو یا دا کپَنَک تأثیری نَن بیربیرینی تَتیکلَیَرَک داها بؤیوک یئخئم وفلاکت لَرَه یول آچا بیلَجَگی خُصوصونی وورگولاماقدادئر(تأکید ائلَمَخده دیر) بو تئورییَه دایاناراق ، حَتّا اَن کیچیک پروبلَم لری  و قانون پوزمالارئنئ  بؤیوک بیر دیقّت لَه گؤز قاباغئنا آلان نیویورکـون مشهور بَلَدییَه باشقانئ Guiliani، سوچ پسیکولوگ لارئ نئن دَستَگیندَه تشکیل وئردیغی گووَنلیک(امنیت) اِکیبی ایلَه بیرلیخدَه ، تَخمینَن 20 ایلّیک بیر مدّت ایچیندَه نیویورک کیمی دِو بیر مِتروپُلدا سوچ نئرخئ نئن  صِفرَه یاخئن بیر سَوییّه یَه یِنمَه سی نی ساغلامئشدی.

سوچ لارایله موجادیلَنی نَجور باشاردئن سؤالئنا مشهور باشقان Guiliani بو ماراقلئ جوابئ وئرمیشدی "متروک بیر بینا دوشونون . بینانئن شوشه لَریندَن بیری حَتّا قئرئق اُولسا ، اُو شوشه نی دَرحال تعمیر اِئتمَسَک چوخ قئصّا زاماندا ، اُورادان گِئچَن هر کس بیر داش آتئب بینانئن هامو شوشه لرینی قئرار . من ایلک شوشه قئرئلدئغئندا درحال تعمیر اِتدیردیم. بیر اِلِکتریک دیرَگینین دیبیندَه یا دا بیر بینانئن کؤشَه سیندَه ، بیریسی بیر توربا زیبیل بئراخدئغئندا، اُو زیبیلی تِز اورادان قالدئرماساز ، هر گِئچَن ، زیبیلینی اورایا بئراخئر و چوخ قئصّا بیر مودَّتدَه داغ لار کیمی زیبیل یئغئلئر .من ایلک قویولان زیبیل تورباسئ نئ قالدئرتدئم . نمونه لَردَه گؤرولدویو کیمی ، بیر کوچَه نین سوچ بؤلگَه سینَه دؤنوشمه زامانئ اَوّل تک بیر پنجره شوشه سی نین قئرئلماسئینان باشلایئر .چِئورَدَن واکُنِش گَلمَزسه و شوشه تِئز تعمیر ائدیلمَزسَه ، اورادان گِئچَن لر او بؤلگَه دَه نیظامئ تـامین ائدَن بیر اُتوریتَه نین اُولمادئغئ نئ دوشونه لَّر ، دیگر شوشه لریدَه قئرالّار . دالئسئنّان داها بؤیوک سوچ لار گلیر . بیر مودّت سونرا اُو کوچه ، پلیس ین گیره بیلمدیغی بیر مَحله یَه دؤنوشور .

بو حقیقتی بیلَن نیویورک پلیسی ، اول کیچیک سوچ لارئن دالئسئنا دوشموش ... مترویا بیلیط آلمامئشدان مینَن لَری ، آپارتمان گیریش لرینی تُوالت اُولاراق ایستیفادَه اِئدَن لری ، عمومی اموالا ضرر وِئرَن لری حتّا ایچگی شوشه لرینی یولا آتان لارئ دا یاخالایئب حاقّلارئندا ایشلَم یاپمئش .

قئرئق شوشه لر ایش حیاتئندا اُؤنَم لی

قئرئق شوشه لر تئوری سی ، ایش یاشامئ مئزدا دا بیر چوخ بؤیوک پروبلَمَه چؤزوم(حَلّ یولو) یارادا بیلیر . «قئرئق شوشه لر ، باشارئ سئز ایش لر » کیتابئ نئن یازارئ Michael levine ایش دونیاسئندا قئرئق شوشه لری «گؤزَل بیر دوکّانئن بویاسئ چئخمئش دیوارئ ، یادا بیر مشتری خدمت لری گؤروشمه سینده ییرمی دقیقه بویونجا تکرارلایان بیر موزیک لَه گؤزلَتیلمَه دَن سونرا خطین کَسیلمَه سیدیر " دییَه خولاصه ائدیر .

آشاغئ اخلاقی و انسانی وصف لری اولان بیر کیشی مین لَرجَه چالئشانئ اولان بیر تشکیلاتا اینانئلماز ضررلر وِئره بیلیر...تشکیلاتئن دَیَری و ایماژئ اُو اینسانئن شخصیندَه  دَیَرلَندیرَه بیلیر .

اؤز ایشینیزده یادا چالئشدئغئز شیرکت ده ، اؤنم سیز گؤرونَن پروبلم لری سورعتله حل ائتمه نیز ، بنزری خطالارئن تکرارلانماسئ ، و بو اوفاخ پروبلم لردن قایناخلانان داها بؤیوک لری نین میدانا گَلمَسی نین قاباغئنئ آلاجاق دئر . اصل ینده ایش حیاتئندا اولسون ، طبیعت ین ایشلَییش ینده اولسون کیچیک دییَه بیر شِی یوخدور.

هر شِی اُؤز دِویمی ایچینده مثبت و یا منفی اولاراق بیربیری نین سَبَبی و یا نتیجه سی  اولماخدادئر . گؤزدَن قاچان کیچیک بیر آیرئنتی (دِتال) بیر بینانئ یِئرلَه بیر اِئده بیلیر . یالنئش دُوزدا بیر داوا ، بیر اینسانئن حَیاتئنا مال اولا بیلیر . یاخچئ بیلدیغینیز کیمی ، بیر چوخ پیس عادت " بیر دفعه دن بیر شِی اولماز " منطیقینَن باشلایئر.

چوخ بؤیوک آغاج گووده لرینی کیچیک بیر قورد مَحو ائده بیلیر . اینسانئن بِینینَه گیرَن بیر میکروب تدبیر آلمادئغئ تقدیرده چوخ اؤلومجول بیچیمده حَیاتئمئزئ تهدید اِئده بیلیر .

سَحَرلری مَدرسَیَه ناراحات گیدَن بیر اوشاق ، " بو ایش یئرینده روحوم سئخئلئر " دییَن بیر چالئشان ، "بَی ، نه اولور ائوه بیراز وقتینده گَل " دییَن بیر اِش داها سونرا باعیث اولاجاق بؤیوک بیر فلاکتین خَبَرچی سی اولا بیلَر.حیاتئمئز چوخ نازیک و آغئل آلماز نازیکلیکده ساپلار لا هؤرولوبدور . بیر باخئما هر شی گیزَملی بیچیمده بیربیرینه باغلئدئر .

" قئرئق شوشه لر تئوریسی " ائشئغئ آلتئندا ، یاشادئغئمئز کیچیک منفی لیک لرین ایهمالا گلیر بیر یانئ اولمادئغئ مَساژئنئ آلماخدایئز . مادی مِوقِعیمیز و سوسیال موقعیمیز ، نه اولورسا اولسون ، ایستَر فقیر اولاق ایستر دَولَت لی ، هاموموز چئورَمیزدَه کی "قئرئق شوشه لر " موضوسوندا چوخ دیقّت لی اولماق مجبوریّتینده ییخ بورادا پولودا ، مادّیاتئدا آشان بؤیوک بیر ادب و اینجَلیک واردئر .

موضویا چوخ باغلانتئلئ اولدوغونا ایناندئغئم ، فرمانده آتیلّانئن هامو طرفیندَن خوش بیلینَن بو معنالئ سؤزلرینی بیر دفعه ده بیرلیخده ، خاطئرلاماقدا فایدا گؤرورم .

بیر مئخ بیر نالئ قورتارئر

بیر نال بیر آتئ ، بیر آت بیر فرماندِهی،

بیر فرمانده بیر اُردونو،

بیر اُردو بیر اؤلکه نی قورتارئر .